کد مطلب:106466 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:149

[صفحه 490]

از سخنان امام (ع) است كه در توصیف دنیا فرموده است عناء:رنج و زحمت چگونه توصیف كنیم جهانی را كه اول آن رنج و آخر آن فنا و پستی است. برای حلالش حساب و برای حرامش كیفر مقرر شده است. ثروتمند دنیا فریب خورده و نادارش غمناك است. هر كس دنیا را طلب كرد آن را نیافت و هر كس از پی آن نرفت دنیا بسراغش آمد هر كسی بدیده عبرت بدان نگریست دنیا او را بینا كرد و هر كه بدیده دنیا خواهی بدان نگاه كرد، كورش كرد. سیدرضی (ره) از بلاغت این كلام امام (ع) به شگفت آمده می گوید: اگر اندیشمند به این فراز از سخن حضرت كه من ابصر بها بصرته، بدقت بنگرد، معنای شگفت انگیز و هدف بلندی را در می یابد كه نهایت و ژرفایش قابل درك نیست، بخصوصی كه به جمله قبل جمله و من ابصرالیها اعمته، ضمیمه شده است. چه بدرستی در می یابد كه میان ابصربها و ابصرالیها، فرقی شگفت انگیز و در عین حال واضح و روشن می باشد. امام (ع) در بدگویی از دنیا و ایجاد نفرت از آن ده صفت نكوهیده بترتیب زیر آورده است: 1- آغاز زندگی دنیا رنج است: این سخن حضرت (ع) اشاره به این حقیقت است كه انسان از بدو تولد گرفتار رنج و مشقت می شود. در توصیف گرفتاریهای دنیا، سخن حكیم دانشم

ند برزویه طبیب كه در آغاز كتاب كلیله و دمنه و به منظور وادار كردن نفسش بر صبر و زندگی زاهدانه داشتن، آورده، ما را كفایت می كند. برزویه طبیب درباره رنج و زحمت آغازین زندگی چنین می گوید: آیا دنیا تمامش رنج و بلا نیست؟ و آیا چنین نیست كه انسان از دوران جنین بودن تا خلقتش كامل شود و بدنیا بیاید مدام در تحول و دگرگونی است؟. ما در كتب طب خوانده ایم: نطفه مردی كه مقدر است از آن فرزندی بدنیا آید، وقتی كه در رحم زن قرار گیرد، با نطفه زن در می آمیزد و پس از آن بصورت خون در آمده غلظت می یابد، آنگاه بر اثر فعل و انفعالاتی نطفه و خون خالص شده به شكل گوشت كوبیده ای در می آید، و سپس در دوره های معینی به اعضای مختلفی تقسیم می شود. اگر اولاد پسرباشد رو به پشت مادر، و اگر دختر باشد، رو به شكم مادر قرار می گیرد. بدینسان كه چانه اش به دو سر زانویش چسبیده و دو دستش بر پهلوهایش بصورت بسته ای در داخل رحم قرار گرفته و بسختی نفس می كشد. هیج عضوی از جنین نیست جز اینكه به شكل قنداقه بسته ای درآمده حرارت جسم مادر او را گرم دارد. با روده كه از ناحیه نافش با مادر ارتباط پیدا كرده از خوردنی و آشامیدنی مادر تغذیه می كند. با همین حالت در ان

دوه و تاریكی و تنگنا تا زمان ولادتش بسر می برد. پس از پایان یافتن دوران جنین، خداوند، بادی را بر شكم مادر مسلط می كند و بدین طریق حركت شدیدی در درون مادر بوجود می آید ابتدا سر جنین به جانب مخرج سرازیر می شود و هنگام تولد چنان فشار و كوفتگی می بیند كه وقتی بر زمین قرار می گیرد، اگر دستی آهسته او را لمس كند و یا حتی باد ملایمی بر او بوزد آنقدر احساس درد می كند كه هرگز از كندن پوست چنان دردی احساس نمی كند. پس از این مرحله سختیهای گوناگونی به سراغش می آیند. اگر گرسنه شود نمی تواند غذا بطلبد و اگر تشنه گردد نمی تواند آب بخواهد اگر جایی از بدنش درد بگیرد نمی تواند بیان كند. اینها علاوه بر سختیهایی است كه از گذاشتن و برداشتن و در خرقه پیچیدن و باز كردن و روغن مالی كردن و.... متحمل می شود. اگر او را بر پشت بخوابانند، قادر نیست به پهلو برگردد. مادام كه شیرخواره است، این دشواریها و عذابها وجود دارد. از این مرحله كه بگذرد، به رنج تربیت دچار می شود، و از این بابت سختیهایی را تحمل می كند به اضافه بیماریهایی مانند دردها، تبها و... كه بدانها نیز گرفتار می شود. پس از دوران كودكی، كه بفهمد مال و منال، زن و فرزند چیست، گرفتاری

های دیگری دارد مانند: حرص و طمع، كوشش برای به دست آوردن ثروت و دارایی و معاش و زندگی، و باز همه این رنجها و سختیها بعلاوه چهار دشمن اصلی (غلبه صفرا - بلغم و خون سودا) و زهرهای كشنده و مارهای گزنده، درندگان و انسانهای از درنده بدتر ترس از سرما، گرما و بالاتر از همه اگر كسی به پیری برسد، رنج و دردهای پیری، جانكاه تر است. این مختصری از بسیار رنجهای آغازین زندگی تا سرانجام پیری بود كه بر شمرده شد. 2- پایان زندگی دنیا فناء و نیستی است: دومین صفت نكوهیده دنیا نیستی است. امام (ع) پایان زندگی را به مرگ و نیستی توصیف كرده اند تا بجای رغبت بدنیا ایجاد نفرت كنند. زیرا حیاتی كه پایانش مبتلا شدن به فراق اهل و عیال و دوستان، و گرفتار شدن به سختیهای بزرگ و مشكل باشد ارزشی ندارد. 3- در حلال دنیا حساب است: این بیان امام (ع) اشاره به اموری است كه در نامه اعمال انسان نوشته شده و روز قیامت آشكار می شود. نامه عملی كه امور مباح و توسعه ای كه خداوند از خوردنیها، آشامیدنیها، ازدواج، و مركب سواری و... به انسان بخشیده در آن نگاشته شده است. محبتی كه نسبت به امور فوق در باطن انسان پدید می آید و او را از نزدیك شدن به افراد بی اعتنا به

دنیا، باز می دارد، افرادی كه هرگز بدنبال دنیا نرفته، و در آن تصرف نكرده اند، بنابراین چیزی در نامه عمل شان نوشته نشده است. سخن سید انبیا (ص) به همین حقیقت اشاره دارد كه فرمود: فقرا پانصد سال پیش از ثروتمندان وارد بهشت می شوند. فقرای امت من با سرعت و بندگان خداوند رحمن با دشواری و بعضا با خزیدن بر روی زمین وارد بهشت می شوند. دلیل تاخیر ورود اغینا به بهشت، زیادی حساب و كتاب آنها و سنگینی بار محبت دنیاست كه مانع سرعت اغنیا و باز دارنده آنها از وصول به درجه سبكباران می شود. قبل از این چگونگی رسیدگی به حساب انسانها را در قیامت توضیح داده ایم. 4- در حرام دنیا عقوبت و كیفر است: این فراز از فرموده امام (ع) برای ایجاد تنفر از اموری است كه موجب عقاب و كیفر می شود. 5- هر كس در دنیا بی نیاز گردد، به فتنه گرفتار می شود: یعنی محبت زیاد درباره آنچه از دنیا به دست آورده، موجب فتنه و گمراهی از راه خدا می شود چنان كه حق تعالی می فرماید: انما اموالكم و اولادكم فتنه. 6- آن كه در دنیا بی چیز باشد غمناك می شود: روشن است كه شخص فقیر و نادار، خواهان دنیاست و بدلیل بدست نیافتن به آن در نهایت غم واندوه بسر می برد و اگر احیانا مالی

به دست آورد و آن را از دست بدهد، حزن بیشتری خواهد داشت. 7- آن كه درباره دنیا حرص ورزد آن را از دست می دهد: قویترین اسبابی كه موجب از دست دادن دنیا می شود، این است كه تحصیل و فراهم سازی مال دنیا همواره با نزاع و كشمكش میان رقبا همراه است، شعله ور شدن آتش خشم و شهوت و حرص، بهنگام دست یازیدن به دنیا و بوجود آمدن مانع برای جلوگیری از آن امری روشن است. علاقه مندی انسان به چیزی و عزیز بودن آن در نزد وی، باعث از دست دادن بعضی اشیا به منظور به دست آوردن برخی دیگر می شود. كلام امام (ع) تذكری بر وجوب ترك حرص و دوری از دنیاست زیرا كوشش فراوان در فزون طلبی، موجب فوت و از دست رفتن پاره ای منافع كه یقینا خوش آیند شنوندگان نیست می شود. 8- دنیا چنین است، آن كه بدنبالش نرود، بسراغش می آید: این عبارت امام (ع) برای كناره گیری از دنیا و ترك آن آمده است، هر چند ترك دنیا ظاهری و غرض آن باشد كه دنیا به طرف آنها بیاید چنان كه زاهدان قشری بصورت ظاهری و ریایی ترك دنیا می كند و معلوم است كه زهد ظاهری نیز مطلوب است، زیرا شارع زهد ظاهری را وسیله ای برای رسیدن به زهد حقیقی می داند چنان كه پیامبر (ص) فرموده است: ریا پلی برای اخلاص است.

میان فرازهای سخن امام (ع) رعایت سجع متوازی شده است. 9- آن كه بدنیا با دیده پند و عبرت بنگرد بینایش می كند: یعنی هر كس دنیا را وسیله هدایت و ارشاد قرار دهد از آن روشن بینی و هدایت را استفاده می كند. چه مسلم است كه مقصود حكمت الهی از آفرینش بدن و اعضا و جوارح، به كمال رسیدن نفس و به دست آوردن علوم كلی و فضایل اخلاقی است، كه امور جزئی دنیا را بررسی كند، و بعضی را با بعضی مقایسه كند، از حوادث و شگفتیهای مخلوقات خداوند، بر هستی و حكمت وجود حق تعالی استدلال نماید چون كسب هدایت بوسیله دنیا و راهیابی به رموز جهان سببی مادی است، بدین جهت صحیح است كه گفته شود: آن كه از دنیا بنگرد بینایش می كند. 10- آن كه با دید محبت به دنیا بنگرد كورش می كند: یعنی كسی كه دنیا چشمش را خیره كند، و با دیده محبت دل و عشق شوق به دنیا بنگرد، دنیا چشم بصیرت او را، از درك انوار الهی و چگونگی پیمودن راه هدایت كور می كند. بدین دلیل است كه خداوند تعالی از دوست داشتن علایق دنیوی برحذر داشته می فرماید: و لا تمدن عینیك الی ما متعنابه ازواجا منهم زهره الحیاه الدنیا لنقتنهم فیه. با توضیحی كه فوقا داده شد فرق میان دو جمله امام: من ابصریها - و من ابصر

الیها روشن شد. ستایش سیدرضی از بلاغت كلام امام (ع) ستایش بسیار بجایی است.

صفحه 490.